تابلو فرش سردرود | همه چیز درباره تابلو فرش دستباف سردرود 6

سردرود با سابقه طولانی و حجم عمده تولیدات این هنر، سال‌هاست که در بسیاری از جوامع با عنوان پایتخت تابلو فرش ایران و جهان شناخته می‌شود. تابلو فرش‌ های دستباف سردرود به دلیل وفور طیف رنگ و ظرافت به کار رفته در آنها از ارزش و مقبولیت بسیاری در سطح جهانی برخوردار است. تابلو فرش سردرود اغلب در قالب پرتره بافته می‌شود، نقش‌های هنری، نقاشی، منظره و آیات قرآن دیگر طرح‌های مرسوم به کار رفته در این تابلو فرش‌ها هستند که در واقع با ابتکار و به روز شدن هنرمندان قالیباف، این صنایع بومی نیز با شرایط زندگی روز و سلایق خریداران انطباق پیدا کرده است.

هنر بافت تابلو فرش در شهرستان سردرود قدمت ۸۰ ساله دارد به طوریکه ۸۰ درصد از مردم این شهرستان به طور مستقیم یا غیرمستقیم از این هنر کسب درآمد می‌کنند. تابلو فرش سردرود در فهرست آثار معنوی میراث فرهنگی کشور ثبت ملی شده است. و توانسته است نشان جغرافیایی ملی فرش را از آن خود کند و تا پایان سال جاری ، نشان جهانی وایپو نیز برای تابلو فرش ثبت خواهد شد. اولین و تنهاترین اتحادیه صنف تولیدکنندگان تابلو فرش کشور در سال ۹۰ در این شهر ایجاد شد. با توجه به شغلهای جانبی این صنف و گستره فعالیت تولیدکنندگان تابلو فرش ، در این شهر نرخ بی‌کاری در حد صفر می‌باشد و در ۱۸ استان کشور برای ۲۶۰ هزار نفر شغل ایجاد کرده است. روزانه بیش از ۵۰۰ قطعه تابلو فرش در طرح و سایزهای مختلف به مدیریت کارگاه‌های متمرکز و غیر متمرکز تولید می‌شود.

بافت و تولید تابلو فرش در سردرود نه تنها منجر به ریشه کن شدن بیکاری در این شهر شده است بلکه توانسته است موقعیت های شغلی فراوانی برای جوانان دیگر شهرهای مجاور ایجاد کند. تاکنون بافت و تولید تابلو فرش و ۲۲ شغل مرتبط با آن توانسته در بیش از ۱۸ استان کشور اشتغالزایی داشته باشد.

۸۰ درصد تابلو فرش کشور در سردرود تولید می شود و به رغم تولید ۲۰درصدی تابلو فرش های داخل کشور در سایر استان ها همچون خراسان، اصفهان و شیراز تولید کنندگان این استان ها نیز از خدمات مستقیم مردم سردرود از رنگرزی گرفته تا پرداخت استفاده می کنند.

ساختار قاليها و تابلو فرش های سردرود

پشم: پشم بعنوان يكي از عمده ترين و اساسي ترين شاخصهاي مرغوبيت تابلو فرش محسوب مي شود. مرغوبيت آن نيز بستگي به : ظرافت ، طول ، رنگ ، استحكام ، جعد و قابليت كشش آن دارد.

پنبه: يكي ديگر از مواد اوليه قاليبافي پنبه است كه علاوه بر استفاده از آن در تار يا چله قالی ، در پود قالی نيز مورد مصرف قرار مي گيرد. از مشخصه هاي مرغوبيت الياف پنبه مي توان به : رنگ ، عدم وجود ناخالصي ، طول تار ، يكنواختي الياف ، ظرافت ، ريسندگي الياف و استقامت و محكمي آن اشاره كرد. ميزان مصرف نخ بستگي به رجشمار و ظرافت فرش دارد، هر چه رجشمارفرش كمتر باشد ميزان مصرف نخ بيشتر بوده و در رجشمارهاي بالا مصرف آن كمترمي شود.

ابريشم: ابريشم از ديگر مواد مصرفي قاليبافي محسوب مي شود كه اكثراً به صورت خامه و گاه علاوه بر آن ، در تار و پود قالي نيز از نخهاي ظريف ابريشم استفاده مي شود.

مشاغل مرتبط قاليبافي

سردرود بعنوان يكي از نقاط مهم قاليبافی ، در طول دهه هاي گذشته اين امكان را يافته كه با رونق و گسترش آن ، صاحب مشاغل جانبی و مرتبط با آن گردد كه از آن جمله می توان به : چله كشی ، ريسمان و پشم فروشی، رنگرزی، پرداخت قالی، رفوگری، دفه زنی، چاقوسازی ، نقاشی و طراحی اشاره كرد.

چله كشي، از جمله مشاغل مرتبط قاليبافی است كه افراد خاصي تحت نام « بوي چَكَن » به آن مشغول بوده و صاحب تجربه و تخصص مي باشند ( البته امروزه ، چله کشی با استفاده از دستگاه های اتوماتیک انجام میشود ).

ريسمان فروشی نيز از ديگر حرف مرتبط قاليبافي است كه سابقه چند ده ساله دارد و هم اينك نيز دهها نفر در سردرود به اين امر اشتغال داشته و فعاليت مي كنند. از جمله پشم فروشان گذشته اين شهر مي توان به : حاج احمد شاطريان ، حاج سيد حسين اسحقی ، حاج حسن جانسوز و … اشاره كرد.

پرداخت قالی ، بعنوان ديگر حرف مرتبط بافت تابلو فرش بشمار مي رود. اينكار ، در گذشته به صورت دستي و روي دار قالي صورت مي گرفت و افراد خاصي نيز بعنوان «پرداخت گر» فعاليت داشتند ، بدين ترتيب كه يك قالي طي چند نوبت تا اتمام آن توسط پرداخت گران ( يك نفر بعنوان شانه كننده و ديگري پرداخت كننده يا پرداخت گر ) ، پرداخت میشد. قبل از آن نيز كار پرزگيري اوليه ( قيرخيم قيرخماق ) به صورت روزانه يا هفتگي انجام میشد . امروزه تقريباً پرداخت دستی قالي بطور كلی منسوخ شده و كار پرداخت تماماً به صورت ماشينی و در كارگاههاي اختصاصی انجام مي گيرد كه از لحاظ يكنواختی و كيفيت كار نيز قابل ملاحظه است.

رفوگری و رفع عيوب تابلوفرش، ديگر حرفه در ارتباط با تابلو فرش است كه از قديم الايام تا امروز وجود داشته و در حال حاضر نيز جريان دارد.

جدا از مشاغل ذكر شده ، طراحي و نقاشی تابلو فرش جايگاه خاصی در امر قاليبافی دارد به ديگر بيان ، بافت تابلو فرش بدون نقشه و طرح امكان پذير نيست. لذا همواره در كنار قاليبافی ، طراحی تابلو فرش نيز مطرح بوده و با گسترش و رونق هر یک ، ديگري نيز گسترش يافته است. بدون شك قاليهاي گذشته و اوليه ، چه از لحاظ هنري و چه از نقطه نظر رعايت اصول ، خيلي ساده تر و ابتدايي تر از تابلو فرش های امروزی بوده اند، پيشرفت طراحی ، الزاماً موجب رشد كيفی بافت تابلو فرش سردرود شده و باعث ارتقاء جنبه های هنری آن گرديده است.

در اين ميان نقش طراحان و نقاشان قالی ، در ارتقاء كيفی و همينطور در ماندگاري آن ، از جايگاه خاصی برخوردار بوده و می باشد. ماندگاری یک اثر علاوه بر دقت ، ظرافت و رعايت اصول فنی بافت ، به نوع طرح و كيفيت طراحي آن نيز بستگی دارد ، و هيچ اثر هنري بدون توجه به طرح آن ، قابل تامل و ارزش هنری نيست.

امروزه طراحی تابلو فرش ها به صورت کامپیوتری بوده و بافت تابلو فرش نیز با نقشه های کامپیوتری انجام می گیرد که تابلو فرش کامپیوتری نام گرفته است.

طراحان و نقاشان فرش سردرود

در سالیان گذشته ، بیشتر طراحی قالیهای سردرود را نقاشان و هنرمندان طراح تبریزی همچون : حاج علی رنگ آموز ، استاد برگی ، خیابانی و … انجام می دادند ولی از اواخر دهه 1330 ، با ظهور و فعالیت نقاشان طراح سردرودی ، علاوه بر نقاشان تبریزی ، هنرمندان طراح این شهر نیز ، وارد عرصه طراحی قالی شدند. و این امكان و فرصت را یافتند كه به عرضه هنر خویش بپردازند ( هر چند ، این حضور در اوایل به صورت ابتدایی و فاقد برخی از ویژگیهای هنری بود ولی به مرور زمان و كسب تجربه، هنرمندان طراح این شهر توانستند در این عرصه نیز حرفی برای گفتن داشته باشند).

از جمله این هنرمندان قدیمی و حال حاضر فرش سردرود می توان به : استاد جعفر پاكدست ، محمد رضا مقیمی حاج حسین ندیم ، مرحوم حاج علی اكبر شكوری ( نوحه خوان ) ، مرحوم ابراهیم جهان بین( ابراهیم نقاش ) ،ابوالفضل یاقوتی ، احمد سلطانی ، محمد فتحعلی پور ، علی حلاجی ،حسین سردرودی ، قابلنژاد ، محمودیه ، كریم نژاد و … اشاره كرد.

هنرمندان قاليباف ( تابلو باف )

شهرت و آوازه هر شهر و دیاری ، وامدار هنرمندان باذوق و اندیشمندان صاحب خرد آن است اگر امروز، فرش سردرود ، نام آشنای هنردوستان سراسر گیتی است، اگر تابلو فرش های این شهر ، زینت بخش قصرها و موزه ها است ، اگر نام این شهر كوچك در محدوده جغرافیایی ، شناخته شده در بین اهل هنر است و اگر … ، به سبب وجود هنرمندان قالیباف آن است. شهرت و اعتبار فرش سردرود ، امروزه مدیون و وامدار ، زحمات و آفرینشهای هنرمندان بی ادعا ولی صاحب هنر آن است. هنرمندانی كه جهان هنر را با آثار سحرآمیز و جادویی خویش به تسخیر در آورده اند. اگر امروز جهان اصفهان را با قلمزنی و آثار باستانی آن می شناسد. اگر شیراز با اشعار «سعدی» و «حافظ» و « تخت جمشید » ، نام آشنای جهانیان است.

سردرود نیز ، با تابلوهای فرش و هنرمندان آن شهرت یافته و بلند آوازه گشته است. چنانكه گفته شد ، هنرمندان قالیباف سردرود ، آفریدگاران زمینی بوده و خداوندگاران هنر فرش اند. در سردرود حدود 4000 دار قالی فعال بوده و نزدیك 7000 نفر به امر قالیبافی مشغول می باشند كه از آن جمله می توان علاوه بر هنرمندان ، صاحب نام قدیمی به این  هنرمندان اشاره كرد: پورحسین ( گلباز ) ، سردرودی، سلطانی ، قابلنژاد ، اصل عاقلی ، محمودیه ، سیدیان ، صحتی ، اسحقی ، انصاری ، پور اکبری ، مجیدی ، محمد جعفری ، میراب مرتضوی ، فتحعلی پور ، كریم نژاد ، زعفرانچی , اسد پور, ناصری زاد ، رنجپور  ، پورمهدی ، جلالی ، پیوندی ،  فخری  ، مردانی ، مسپوش ، نجاری ، یاقوتی ، فتح ا… زاده ، میرزاپور و …

تابلو فرش سردرود از نگاه آمار

در خصوص تعداد بافندگان و هنرمندان و نیز افراد شاغل مرتبط تابلو فرش سردرود ، آمار دقیقی تاكنون ارائه نشده است ولی آنچه طبق برخی برآورده ها بدست آمده بیش از صدها نفر در مشاغل مرتبط نظیر : تجارت فرش ، رنگرزی ، فروشندگی مصالح ، طراحی نقشه قالی ، تولید ابزار آلات و … مشغول به فعالیت بوده و از طریق آن امرار معاش می كنند. عمده درآمد اهالی این شهر نیز از طریق تولید تابلو فرش صورت گرفته و اشتغال به فرش بعنوان مهمترین و اصلی ترین حرفه مردم سردرود به حساب می آید.

بیشترین حجم تولید فرش سردرود را امروزه تابلوهای هنری – كه اغلب از روی پوستر و عكسهای شخصی بافته می شوند – تشكیل می دهند. از نقطه نظر میزان تحصیلات هر چند درصد باسوادی قالیبافان چندان قابل ملاحظه نیست ولی در سالهای اخیر ، بسیاری از تحصیلكردگان و صاحبان تحصیلات دانشگاهی نیز وارد عرصه فرش سردرود شده و در این زمینه فعالیت می كنند.

از نقش زنان نیز در این عرصه نباید گذشت ، هر چند تعداد كمتری از زنان سردرودی در این حرفه فعالیت دارند ولی حضور غیرمستقیم آنها در این رابطه قابل ملاحظه است.

بزرگترين فرش بافته شده سردرود

چنانكه گفته شد بیشترین حجم تولید فرشهای این شهر را تابلوهای هنری – كه غالباً در ابعاد كوچكتری قرار دارند – تشكیل می دهد و كمتر فرشهایی با ابعاد بزرگتر مورد توجه قرار می گیرد – طبق تحقیقات نگارنده – بزرگترین فرش بافت سردرود ، در سال 1363 و به ابعاد 10 × 10 متر با رجشمار 60 و به صورت چله و گل ابریشم بافته شده كه وزن آن 300 كیلو و به صورت گلیم برجسته و با بیش از 80 رنگ با رنگ اصلی زمینه سبز روشن بوده است. نقشه آن نیز توسط استاد « بنام تبریزی » طراحی شده و به همین نام نیز عرضه بازار فرش گردیده است.

فرش و تابلو فرش سردرود در عرصه های بين المللی

همواره نام و هنر فرش و تابلو فرش سردرود در عرصه های مختلف هنری مورد توجه بوده و نظر دوستداران و اهل هنر را به خود معطوف داشته است. حضور توانمند هنرمندان فرش و تابلو فرش این شهر در اغلب نمایشگاههای بین المللی ، نشانگر غنا و ریشه دار بودن و در عین حال جایگاه پر عظمت ، هنر این منطقه را می رساند. غالباً در تمامی نمایشگاههای بین المللی فرش ، هنرمندان سردرود به طور چشمگیر حضور فعال داشته و دارد و تقریباً هیچ نمایشگاهی بدون حضور هنرمندان فرش سردرود برگزار نشده است. همواره دوستداران هنر فرش در سراسر گیتی با نام و هنرمندان نام آور آن آشنایی كامل داشته و آنها را می شناسند. امروزه شهرت فرش سردرود مرزها را درنوردیده و در اقصی نقاط عالم جایگاه خود را یافته است.

شهر سه هزار ساله سردرود در فراسوی مرزها با تابلوهای منحصر بفرد هنری خود شناخته شده اهل هنر است. – هر چند شاید كمتر كسی خود این شهر را بشناسد و حتی بی اطلاع از موقعیت جغرافیایی آن باشد – ولی نام آن شناخته شده اهل هنر است.

این شهر بعنوان پایتخت تابلو فرش جهان شناخته می‌شود

وجود كلمه « سردرود » مهر اطمینان و استانداردی است كه مقبولیت جهانی دارد. برای دوستداران تابلوهای هنری ، نام این شهر كافیست كه رضایت خاطر آنها را فراهم آورد ، چرا كه هنر تابلو بافی سردرود در دنیا بی نظیر بوده و برای آن رقیبی وجود ندارد.

در سردرود بیش از ۸۰۰کارگاه خانگی تابلو فرش فعالیت دارند. با توجه به تحریم ها صادرات غیر مستقیم تابلو فرش به آمریکا انجام میگیرد. با توجه به کثرت ایرانیان مقیم آمریکا بازار امریکا یکی از بازار هدف برای تابلو فرش های سردرود است.

علی رغم وضعیت بیمارگونه اقتصاد کشور، ۳۰۰ گالری موجود تابلو فرش در شهر سردرود تا آخرین ساعات شب، به فروش تابلو فرش مشغول هستند.

فروش تابلو فرش های سردرود در رسانه های آنلاین کشورهای اروپایی و آمریکا یکی از بارزه های تابلو فرش سردرود است حتی فروش تابلو فرش توسط این شبکه و رسانه ها ، با برند تابلو فرش سردرود انجام می‌شود.

آراز فرش از با سابقه ترین توزیع کنندگان تابلو فرش سردرود، در جهت حمایت از مشتریان و محقق کردن روش های نوین فروش با تاسیس سایت، ارائه خدمات جدید به مشتریان را آغاز کرده تا با هدف حذف واسطه های تولید تا عرضه و رساندن محصول با قیمت واقعی به دست مشتری در راه رضایت مشتریان سراسر کشور قدم بردارد.

منبع: کتاب فرش سردرود ؛ نویسنده: مقصود سامع – با اندکی ویرایش

Admin