تابلو فرش سردرود | همه چیز درباره تابلو فرش دستباف سردرود 6

سردرود با سابقه طولانی و حجم عمده تولیدات این هنر، سال‌هاست که در بسیاری از جوامع با عنوان پایتخت تابلو فرش ایران و جهان شناخته می‌شود. تابلو فرش‌ های دستباف سردرود به دلیل وفور طیف رنگ و ظرافت به کار رفته در آنها از ارزش و مقبولیت بسیاری در سطح جهانی برخوردار است. تابلو فرش سردرود اغلب در قالب پرتره بافته می‌شود، نقش‌های هنری، نقاشی، منظره و آیات قرآن دیگر طرح‌های مرسوم به کار رفته در این تابلو فرش‌ها هستند که در واقع با ابتکار و به روز شدن هنرمندان قالیباف، این صنایع بومی نیز با شرایط زندگی روز و سلایق خریداران انطباق پیدا کرده است.

هنر بافت تابلو فرش در شهرستان سردرود قدمت ۸۰ ساله دارد به طوریکه ۸۰ درصد از مردم این شهرستان به طور مستقیم یا غیرمستقیم از این هنر کسب درآمد می‌کنند. تابلو فرش سردرود در فهرست آثار معنوی میراث فرهنگی کشور ثبت ملی شده است. و توانسته است نشان جغرافیایی ملی فرش را از آن خود کند و تا پایان سال جاری ، نشان جهانی وایپو نیز برای تابلو فرش ثبت خواهد شد. اولین و تنهاترین اتحادیه صنف تولیدکنندگان تابلو فرش کشور در سال ۹۰ در این شهر ایجاد شد. با توجه به شغلهای جانبی این صنف و گستره فعالیت تولیدکنندگان تابلو فرش ، در این شهر نرخ بی‌کاری در حد صفر می‌باشد و در ۱۸ استان کشور برای ۲۶۰ هزار نفر شغل ایجاد کرده است. روزانه بیش از ۵۰۰ قطعه تابلو فرش در طرح و سایزهای مختلف به مدیریت کارگاه‌های متمرکز و غیر متمرکز تولید می‌شود.

بافت و تولید تابلو فرش در سردرود نه تنها منجر به ریشه کن شدن بیکاری در این شهر شده است بلکه توانسته است موقعیت های شغلی فراوانی برای جوانان دیگر شهرهای مجاور ایجاد کند. تاکنون بافت و تولید تابلو فرش و ۲۲ شغل مرتبط با آن توانسته در بیش از ۱۸ استان کشور اشتغالزایی داشته باشد.

۸۰ درصد تابلو فرش کشور در سردرود تولید می شود و به رغم تولید ۲۰درصدی تابلو فرش های داخل کشور در سایر استان ها همچون خراسان، اصفهان و شیراز تولید کنندگان این استان ها نیز از خدمات مستقیم مردم سردرود از رنگرزی گرفته تا پرداخت استفاده می کنند.

ساختار قالیها و تابلو فرش های سردرود

پشم: پشم بعنوان یکی از عمده ترین و اساسی ترین شاخصهای مرغوبیت تابلو فرش محسوب می شود. مرغوبیت آن نیز بستگی به : ظرافت ، طول ، رنگ ، استحکام ، جعد و قابلیت کشش آن دارد.

پنبه: یکی دیگر از مواد اولیه قالیبافی پنبه است که علاوه بر استفاده از آن در تار یا چله قالی ، در پود قالی نیز مورد مصرف قرار می گیرد. از مشخصه های مرغوبیت الیاف پنبه می توان به : رنگ ، عدم وجود ناخالصی ، طول تار ، یکنواختی الیاف ، ظرافت ، ریسندگی الیاف و استقامت و محکمی آن اشاره کرد. میزان مصرف نخ بستگی به رجشمار و ظرافت فرش دارد، هر چه رجشمارفرش کمتر باشد میزان مصرف نخ بیشتر بوده و در رجشمارهای بالا مصرف آن کمترمی شود.

ابریشم: ابریشم از دیگر مواد مصرفی قالیبافی محسوب می شود که اکثراً به صورت خامه و گاه علاوه بر آن ، در تار و پود قالی نیز از نخهای ظریف ابریشم استفاده می شود.

مشاغل مرتبط قالیبافی

سردرود بعنوان یکی از نقاط مهم قالیبافی ، در طول دهه های گذشته این امکان را یافته که با رونق و گسترش آن ، صاحب مشاغل جانبی و مرتبط با آن گردد که از آن جمله می توان به : چله کشی ، ریسمان و پشم فروشی، رنگرزی، پرداخت قالی، رفوگری، دفه زنی، چاقوسازی ، نقاشی و طراحی اشاره کرد.

چله کشی، از جمله مشاغل مرتبط قالیبافی است که افراد خاصی تحت نام « بوی چَکَن » به آن مشغول بوده و صاحب تجربه و تخصص می باشند ( البته امروزه ، چله کشی با استفاده از دستگاه های اتوماتیک انجام میشود ).

ریسمان فروشی نیز از دیگر حرف مرتبط قالیبافی است که سابقه چند ده ساله دارد و هم اینک نیز دهها نفر در سردرود به این امر اشتغال داشته و فعالیت می کنند. از جمله پشم فروشان گذشته این شهر می توان به : حاج احمد شاطریان ، حاج سید حسین اسحقی ، حاج حسن جانسوز و … اشاره کرد.

پرداخت قالی ، بعنوان دیگر حرف مرتبط بافت تابلو فرش بشمار می رود. اینکار ، در گذشته به صورت دستی و روی دار قالی صورت می گرفت و افراد خاصی نیز بعنوان «پرداخت گر» فعالیت داشتند ، بدین ترتیب که یک قالی طی چند نوبت تا اتمام آن توسط پرداخت گران ( یک نفر بعنوان شانه کننده و دیگری پرداخت کننده یا پرداخت گر ) ، پرداخت میشد. قبل از آن نیز کار پرزگیری اولیه ( قیرخیم قیرخماق ) به صورت روزانه یا هفتگی انجام میشد . امروزه تقریباً پرداخت دستی قالی بطور کلی منسوخ شده و کار پرداخت تماماً به صورت ماشینی و در کارگاههای اختصاصی انجام می گیرد که از لحاظ یکنواختی و کیفیت کار نیز قابل ملاحظه است.

رفوگری و رفع عیوب تابلوفرش، دیگر حرفه در ارتباط با تابلو فرش است که از قدیم الایام تا امروز وجود داشته و در حال حاضر نیز جریان دارد.

جدا از مشاغل ذکر شده ، طراحی و نقاشی تابلو فرش جایگاه خاصی در امر قالیبافی دارد به دیگر بیان ، بافت تابلو فرش بدون نقشه و طرح امکان پذیر نیست. لذا همواره در کنار قالیبافی ، طراحی تابلو فرش نیز مطرح بوده و با گسترش و رونق هر یک ، دیگری نیز گسترش یافته است. بدون شک قالیهای گذشته و اولیه ، چه از لحاظ هنری و چه از نقطه نظر رعایت اصول ، خیلی ساده تر و ابتدایی تر از تابلو فرش های امروزی بوده اند، پیشرفت طراحی ، الزاماً موجب رشد کیفی بافت تابلو فرش سردرود شده و باعث ارتقاء جنبه های هنری آن گردیده است.

در این میان نقش طراحان و نقاشان قالی ، در ارتقاء کیفی و همینطور در ماندگاری آن ، از جایگاه خاصی برخوردار بوده و می باشد. ماندگاری یک اثر علاوه بر دقت ، ظرافت و رعایت اصول فنی بافت ، به نوع طرح و کیفیت طراحی آن نیز بستگی دارد ، و هیچ اثر هنری بدون توجه به طرح آن ، قابل تامل و ارزش هنری نیست.

امروزه طراحی تابلو فرش ها به صورت کامپیوتری بوده و بافت تابلو فرش نیز با نقشه های کامپیوتری انجام می گیرد که تابلو فرش کامپیوتری نام گرفته است.

طراحان و نقاشان فرش سردرود

در سالیان گذشته ، بیشتر طراحی قالیهای سردرود را نقاشان و هنرمندان طراح تبریزی همچون : حاج علی رنگ آموز ، استاد برگی ، خیابانی و … انجام می دادند ولی از اواخر دهه ۱۳۳۰ ، با ظهور و فعالیت نقاشان طراح سردرودی ، علاوه بر نقاشان تبریزی ، هنرمندان طراح این شهر نیز ، وارد عرصه طراحی قالی شدند. و این امکان و فرصت را یافتند که به عرضه هنر خویش بپردازند ( هر چند ، این حضور در اوایل به صورت ابتدایی و فاقد برخی از ویژگیهای هنری بود ولی به مرور زمان و کسب تجربه، هنرمندان طراح این شهر توانستند در این عرصه نیز حرفی برای گفتن داشته باشند).

از جمله این هنرمندان قدیمی و حال حاضر فرش سردرود می توان به : استاد جعفر پاکدست ، محمد رضا مقیمی حاج حسین ندیم ، مرحوم حاج علی اکبر شکوری ( نوحه خوان ) ، مرحوم ابراهیم جهان بین( ابراهیم نقاش ) ،ابوالفضل یاقوتی ، احمد سلطانی ، محمد فتحعلی پور ، علی حلاجی ،حسین سردرودی ، قابلنژاد ، محمودیه ، کریم نژاد و … اشاره کرد.

هنرمندان قالیباف ( تابلو باف )

شهرت و آوازه هر شهر و دیاری ، وامدار هنرمندان باذوق و اندیشمندان صاحب خرد آن است اگر امروز، فرش سردرود ، نام آشنای هنردوستان سراسر گیتی است، اگر تابلو فرش های این شهر ، زینت بخش قصرها و موزه ها است ، اگر نام این شهر کوچک در محدوده جغرافیایی ، شناخته شده در بین اهل هنر است و اگر … ، به سبب وجود هنرمندان قالیباف آن است. شهرت و اعتبار فرش سردرود ، امروزه مدیون و وامدار ، زحمات و آفرینشهای هنرمندان بی ادعا ولی صاحب هنر آن است. هنرمندانی که جهان هنر را با آثار سحرآمیز و جادویی خویش به تسخیر در آورده اند. اگر امروز جهان اصفهان را با قلمزنی و آثار باستانی آن می شناسد. اگر شیراز با اشعار «سعدی» و «حافظ» و « تخت جمشید » ، نام آشنای جهانیان است.

سردرود نیز ، با تابلوهای فرش و هنرمندان آن شهرت یافته و بلند آوازه گشته است. چنانکه گفته شد ، هنرمندان قالیباف سردرود ، آفریدگاران زمینی بوده و خداوندگاران هنر فرش اند. در سردرود حدود ۴۰۰۰ دار قالی فعال بوده و نزدیک ۷۰۰۰ نفر به امر قالیبافی مشغول می باشند که از آن جمله می توان علاوه بر هنرمندان ، صاحب نام قدیمی به این  هنرمندان اشاره کرد: پورحسین ( گلباز ) ، سردرودی، سلطانی ، قابلنژاد ، اصل عاقلی ، محمودیه ، سیدیان ، صحتی ، اسحقی ، انصاری ، پور اکبری ، مجیدی ، محمد جعفری ، میراب مرتضوی ، فتحعلی پور ، کریم نژاد ، زعفرانچی , اسد پور, ناصری زاد ، رنجپور  ، پورمهدی ، جلالی ، پیوندی ،  فخری  ، مردانی ، مسپوش ، نجاری ، یاقوتی ، فتح ا… زاده ، میرزاپور و …

تابلو فرش سردرود از نگاه آمار

در خصوص تعداد بافندگان و هنرمندان و نیز افراد شاغل مرتبط تابلو فرش سردرود ، آمار دقیقی تاکنون ارائه نشده است ولی آنچه طبق برخی برآورده ها بدست آمده بیش از صدها نفر در مشاغل مرتبط نظیر : تجارت فرش ، رنگرزی ، فروشندگی مصالح ، طراحی نقشه قالی ، تولید ابزار آلات و … مشغول به فعالیت بوده و از طریق آن امرار معاش می کنند. عمده درآمد اهالی این شهر نیز از طریق تولید تابلو فرش صورت گرفته و اشتغال به فرش بعنوان مهمترین و اصلی ترین حرفه مردم سردرود به حساب می آید.

بیشترین حجم تولید فرش سردرود را امروزه تابلوهای هنری – که اغلب از روی پوستر و عکسهای شخصی بافته می شوند – تشکیل می دهند. از نقطه نظر میزان تحصیلات هر چند درصد باسوادی قالیبافان چندان قابل ملاحظه نیست ولی در سالهای اخیر ، بسیاری از تحصیلکردگان و صاحبان تحصیلات دانشگاهی نیز وارد عرصه فرش سردرود شده و در این زمینه فعالیت می کنند.

از نقش زنان نیز در این عرصه نباید گذشت ، هر چند تعداد کمتری از زنان سردرودی در این حرفه فعالیت دارند ولی حضور غیرمستقیم آنها در این رابطه قابل ملاحظه است.

بزرگترین فرش بافته شده سردرود

چنانکه گفته شد بیشترین حجم تولید فرشهای این شهر را تابلوهای هنری – که غالباً در ابعاد کوچکتری قرار دارند – تشکیل می دهد و کمتر فرشهایی با ابعاد بزرگتر مورد توجه قرار می گیرد – طبق تحقیقات نگارنده – بزرگترین فرش بافت سردرود ، در سال ۱۳۶۳ و به ابعاد ۱۰ × ۱۰ متر با رجشمار ۶۰ و به صورت چله و گل ابریشم بافته شده که وزن آن ۳۰۰ کیلو و به صورت گلیم برجسته و با بیش از ۸۰ رنگ با رنگ اصلی زمینه سبز روشن بوده است. نقشه آن نیز توسط استاد « بنام تبریزی » طراحی شده و به همین نام نیز عرضه بازار فرش گردیده است.

فرش و تابلو فرش سردرود در عرصه های بین المللی

همواره نام و هنر فرش و تابلو فرش سردرود در عرصه های مختلف هنری مورد توجه بوده و نظر دوستداران و اهل هنر را به خود معطوف داشته است. حضور توانمند هنرمندان فرش و تابلو فرش این شهر در اغلب نمایشگاههای بین المللی ، نشانگر غنا و ریشه دار بودن و در عین حال جایگاه پر عظمت ، هنر این منطقه را می رساند. غالباً در تمامی نمایشگاههای بین المللی فرش ، هنرمندان سردرود به طور چشمگیر حضور فعال داشته و دارد و تقریباً هیچ نمایشگاهی بدون حضور هنرمندان فرش سردرود برگزار نشده است. همواره دوستداران هنر فرش در سراسر گیتی با نام و هنرمندان نام آور آن آشنایی کامل داشته و آنها را می شناسند. امروزه شهرت فرش سردرود مرزها را درنوردیده و در اقصی نقاط عالم جایگاه خود را یافته است.

شهر سه هزار ساله سردرود در فراسوی مرزها با تابلوهای منحصر بفرد هنری خود شناخته شده اهل هنر است. – هر چند شاید کمتر کسی خود این شهر را بشناسد و حتی بی اطلاع از موقعیت جغرافیایی آن باشد – ولی نام آن شناخته شده اهل هنر است.

این شهر بعنوان پایتخت تابلو فرش جهان شناخته می‌شود

وجود کلمه « سردرود » مهر اطمینان و استانداردی است که مقبولیت جهانی دارد. برای دوستداران تابلوهای هنری ، نام این شهر کافیست که رضایت خاطر آنها را فراهم آورد ، چرا که هنر تابلو بافی سردرود در دنیا بی نظیر بوده و برای آن رقیبی وجود ندارد.

در سردرود بیش از ۸۰۰کارگاه خانگی تابلو فرش فعالیت دارند. با توجه به تحریم ها صادرات غیر مستقیم تابلو فرش به آمریکا انجام میگیرد. با توجه به کثرت ایرانیان مقیم آمریکا بازار امریکا یکی از بازار هدف برای تابلو فرش های سردرود است.

علی رغم وضعیت بیمارگونه اقتصاد کشور، ۳۰۰ گالری موجود تابلو فرش در شهر سردرود تا آخرین ساعات شب، به فروش تابلو فرش مشغول هستند.

فروش تابلو فرش های سردرود در رسانه های آنلاین کشورهای اروپایی و آمریکا یکی از بارزه های تابلو فرش سردرود است حتی فروش تابلو فرش توسط این شبکه و رسانه ها ، با برند تابلو فرش سردرود انجام می‌شود.

آراز فرش از با سابقه ترین توزیع کنندگان تابلو فرش سردرود، در جهت حمایت از مشتریان و محقق کردن روش های نوین فروش با تاسیس سایت، ارائه خدمات جدید به مشتریان را آغاز کرده تا با هدف حذف واسطه های تولید تا عرضه و رساندن محصول با قیمت واقعی به دست مشتری در راه رضایت مشتریان سراسر کشور قدم بردارد.

منبع: کتاب فرش سردرود ؛ نویسنده: مقصود سامع – با اندکی ویرایش

Admin