در هنر-صنعت تابلو فرش و فرش دستباف ، اصطلاحات و کلمات خاصی در ذکر مشخصات تابلو فرش به کار میرود که اگر کسی در این هنر-صنعت تخصص نداشته باشد، شاید معنی این کلمات را نداند. در این مقاله به توضیح این اصطلاحات پرداخته و نکات لازم برای خرید تابلو فرش که باید بدانید را توضیح داده ایم. پس با ما همراه باشید.
ریز یا رجشمار تابلو فرش
رج شمار یک مفهوم قراردادی میان بافندگان تابلو فرش است که به آن ریز تابلو فرش و تراکم گره نیز گفته میشود. رجشمار تابلو فرش به معنای تعداد گره در هر هفت سانتی متر از تابلوفرش میباشد. به طور مثال رجشمار 50 یعنی در هر 7 سانتی متر 50 گره بافته شده است. در نتیجه در تعداد گره یکسان، تابلو فرش با رجشمار پایین تر، از لحاظ سایز بزرگتر خواهد بود.
هرچه رجشمار تابلوفرش بالاتر باشد، تابلو فرش ریز بافت تر و ظریف تر خواهد بود که باعث بالا رفتن ارزش و قیمت آن میشود. اصطلاحا به تابلو فرش های با رجشمار 40 به بالا ریز بافت میگویند و به تابلوفرش و فرش های با رجشمار 40 به پایین درشت بافت میگویند. رجشمار تابلو فرش بهتر است در راستای افقی و عمودی یکسان باشد. هرچند ممکن است تعداد گره در هر هفت سانتی متر از عرض با هر هفت سانتی متر از طول آن تفاوت کمی داشته باشد که مورد مهمی نیست و در تابلو فرش استاندارد این تفاوت خیلی کم است.
تاثیر رجشمار در خرید تابلو فرش
رج شمار، نمادی از تراکم گره ها و معیاری برای ارزش گذاری تابلو فرش میباشد. تابلو فرش های تولید شده در تبریز و سردرود، عمدتا دارای رجشمار 40 تا 50 هستند.
اگر از پشت تابلو فرش فاصله گره ها از هم خیلی زیاد نباشد (که در رجشمار 40 تا 50 این امر خیلی محسوس نیست)، در نمای جلویی و اصلی تابلو فرش فاصله گره ها از هم مشخص نبوده و در نهایت طرح از وضوح بالایی برخوردار است. اگر رجشمار بین 40 تا 50 باشد، از لحاظ وضوح و کیفیت تفاوت چندانی در نمای جلویی دیده نمیشود. در خرید تابلو فرش اگر رجشمار بین 40 تا 50 باشد کافی است و نیاز نیست حتما رجشمار 50 بخرید و هزینه بالایی پرداخت کنید. اگر طرح تابلو فرش را پسندیدید، رجشمار آن 48 باشد یا 42 فرق زیادی نمیکند و میتوانید خرید خود را انجام دهید.
اگر رجشمار بالای 50 باشد (مثلا 55 یا 60 ) آنگاه از نمای جلویی هم، ریزبافت بودن و ظریف بودن تابلو فرش مشخص میشود و ارزش و قیمت آن خیلی بالاتر میرود.
برای مشاهده آموزش محاسبه رجشمار تابلو فرش و کسب اطلاعات بیشتر در این باره، به صفحه رجشمار تابلو فرش مراجعه کنید.
پرداخت تابلو فرش
هنگام بافت تابلو فرش برای اینکه بافت آن آسان باشد و بافنده نیز کار خود را به راحتی انجام دهد، نخ ها به بلندی 1 تا 3 سانتی متر (بسته به بافنده) بریده و بافته میشوند. در نتیجه هنگام بافت تابلوفرش، طرح آن از نمای جلویی به دلیل بلند بودن نخ ها وضوح بالایی ندارد. هنگام بافت میتوان از نمای پشتی تابلو فرش به تابلو فرش نگاه کرد تا بشود طرح و وضوح آن را تشخیص داد. هرچند از نمای پشتی نیز به دلیل فاصله میلیمتری گره ها از هم، طرح، وضوح نمای جلویی و نهایی تابلو فرش را ندارد.
پس از اتمام بافت تابلو فرش و بریدن آن از روی دار قالی ، نخ های تابلو فرش از نمای جلویی با استفاده از دستگاه مخصوص به صورت یکدست کوتاه میشوند که به این کار پرداخت تابلو فرش گفته میشود. طول نخ های تابلو فرش پس از پرداخت به حدود 3 تا 5 میلی متر میرسد. این کار باعث میشود وضوح طرح و رنگ تابلو فرش کامل مشخص شود و تابلو فرش آماده فروش و نصب در قاب و دیوار شود.
برجسته زنی تابلو فرش
برای برخی از تابلو فرش ها، برای زیباتر دیده شدن و به چشم آمدن طرح تابلو فرش، پس از پرداخت تابلو فرش، برجسته کاری انجام میدهند. به این کار سه بعدی سازی تابلو فرش نیز گفته میشود. برجسته کاری به این معناست که نخ های برخی قسمت ها و اِلمان های تابلو فرش بلند تر از بقیه قسمت ها بوده و باعث برجسته دیده شدن بخش مورد نظر میشود. امروزه برجسته کاری بیشتر روی تابلو فرش های طرح آیه و تابلو فرش های طرح مینیاتور انجام میشود اما همه تابلو فرش ها میتوانند برای زیبایی بیشتر برجسته کاری شوند. اگر تابلو فرشی برجسته باشد، معمولا در مشخصات تابلو فرش ذکر میشود.
نوع نخ تابلوفرش
نخ هایی که تابلو فرش ها با آن بافته میشوند در کارخانه های مختلف با نمره ها و کیفیت های گوناگون تولید میشوند. بهترین نوع نخ در بازار تابلو فرش تبریز ، به نخ کره معروف است که نخ خارجی بوده و از کیفیت و نرمی خیلی بالایی برخوردار است. از لحاظ کیفی، پس از نخ کُره، نخ برفی، سپس نخ سبز، پس از آن نخ پردیس و سپس نخ نمره 14 و بعد از آن نخ های دیگر قرار می‌گیرند. هرچه نخ با کیفیت تر باشد، تابلو فرش آن نیز دارای کیفیت بالا خواهد بود.
اما مطلب مهمی که باید بدانید این است که اصل کیفیت و وضوح تابلو فرش مربوط به رنگرزی نخ ها میباشد. هر چه کیفیت و دقت رنگرزی بالا باشد و رنگ نخ ها به رنگ اصلی نزدیک تر باشد، تابلو فرش بافته شده نیز خوش آب و رنگ، چشم نواز و با کیفیت خواهد بود.
پس نتیجه میگیریم که نوع نخ به کار برده شده در تابلو فرش به تنهایی نمیتواند تضمین کننده کیفیت بالای تابلو فرش باشد. و عامل اصلی، رنگرزی نخ است که باید با کیفیت و دقت بالا انجام شده باشد. برای مثال ممکن است در یک تابلو فرش نخ کره به کار رفته باشد ولی رنگرزی آن با کیفیت پایین انجام شده باشد؛ در نهایت کیفیت و وضوح تابلوفرش پایین بوده و خوش رنگ نخواهد بود. در مقابل ممکن است یک تابلو فرش با نخ کیفیت متوسط بافته شده باشد اما رنگرزی آن با کیفیت و دقت بالا انجام شده باشد که در این حالت تابلو فرش نهایی خوش رنگ و لعاب بوده و از کیفیت بالایی برخوردار خواهد بود.
رنگرزی و رنگبندی تابلو فرش
همانطور که در قسمت نوع نخ تابلو فرش دستباف گفتیم، مهم ترین عامل در زیبایی و خوش رنگ بودن تابلو فرش، رنگرزی نخ های آن است. رنگرزِ نخ های تابلو فرش هرچه ماهرتر و باتجربه تر باشد و بتواند رنگ نخ را مشابه با رنگ اصلی موجود در طرح تابلو فرش درآورد، تابلو فرش بافته شده با آن نخ ها نیز دارای رنگبندی زیبایی خواهد بود. رنگبندی و کیفیت رنگ تابلو فرش را هر آدم مبتدی نیز میتواند با دیدن تابلو فرش تشخیص دهد. تابلو فرشی با کیفیت است که رنگ های آن دارای درخشندگی بالا بوده و رنگبندی آن چشم نواز و خوش رنگ باشد. تضاد و کنتراست در رنگ ها و طیف بندی رنگ ها در قسمت های مختلف آن رعایت شده باشد.
میزان ابریشم استفاده شده
یکی از فاکتورهای مهم تعیین کننده زیبایی، ارزش و قیمت تابلو فرش دستباف، ابریشم به کار برده شده در بافت پود تابلو فرش است. ابریشم معمولا در قسمت های رنگ روشن تابلو فرش استفاده میشود و با درخشندگی‌ای که دارد، به خوبی از نمای جلویی و پشتی تابلو فرش قابل تشخیص است.
معمولا در همه تابلو فرش های بافته شده در سردرود و تبریز رنگ های ابریشم برای زیبایی و بالا بردن ارزش تابلو فرش استفاده میشود. به طور معمول حدود 2 تا 6 درصد در بافت تابلو فرش ابریشم بافته میشود. این درصد، درصد اجباری و ثابتی نبوده و بسته به طرح تابلو فرش و سلیقه بافنده‌ی تابلو فرش میتواند متفاوت باشد. درصدی که گفته شد یک درصد معمول است که معمولا در همه تابلو فرش ها رعایت میشود و امتیاز بالایی برای یک تابلو فرش حساب نمیشود.
اگر ابریشم به کار برده شده در بافت تابلوفرش بیش از 10 درصد باشد، در این صورت است که تابلو فرش را خاص کرده و ارزش و قیمت آن را بالا می‌برد. اگر در یک تابلو فرش، 10 درصد یا بیشتر ابریشم به کار برده شده باشد، تقریبا باید همه قسمت های روشن از ابریشم باشند. به گونه ای که با یک نگاه خود را نشان دهد و به خوبی، زیاد بودن ابریشم قابل تشخیص باشد.
جنس چله تابلو فرش
نخ های تابلو فرش روی چله یا تار هایی بافته میشود که روی دار قالی به صورت عمودی کشیده شده اند (چله کشی شده اند). این چله میتواند دو جنس داشته باشد: 1- چله از جنس ابریشم. 2- چله از جنس پنبه ( نخ ).
تقریبا میتوان گفت همه تابلو فرش هایی که در سردرود و تبریز بافته میشوند دارای چله هایی از جنس ابریشم هستند که به آن ها چله ابریشم گفته میشود. فقط تابلو فرش های آیات قرآنی دارای چله از جنس پنبه هستند که به آن چله نخ گفته میشود. اصطلاح چله ابریشم یا چله نخ از فاکتورهایی هست که همیشه در مشخصات تابلو فرش ذکر میشود.
چله ابریشم باعث دوام بالای تابلو فرش میشود. در عین حال به دلیل گران بودن نسبت به چله پنبه، تابلو فرش با چله ابریشم دارای ارزش و قیمت بالاتری است.
تابلو فرش استاد بافت
تابلو فرش ها توسط صدها طراح و تولید کننده طراحی، بافته و تولید میشوند. یکی از فاکتور های مهم و اساسی در کیفیت تابلو فرش، طراحی طرح آن و رنگرزی نخ های آن است. اگر طراح تابلو فرش، اصول نقاشی، اصول طراحی و اصول رنگ را بداند و آنها را در طراحی طرح به کار بگیرد، طرح تابلو فرش دارای کیفیت و وضوح بالایی خواهد بود. پس از آن، اگر رنگرز نخ ها نیز به اصول رنگ مسلط بوده و بتواند نخ ها را عینا مانند رنگ های طراحی شده رنگرزی کند؛ تابلو فرش تولید شده جزو بهترین تابلو فرش ها خواهد بود.
در میان صد ها تولید کننده تابلو فرش، تعداد محدودی هستند که به همه این اصول ها مسلط بوده و آنها را رعایت کنند. این تولید کننده های محدود، با کیفیتی که در تابلو فرش های خود ارائه میدهند، معروف شده و به برند معتبر تبدیل شده اند.
اصطلاح استاد بافت، به این تولید کننده ها اطلاق میشود که همواره تابلو فرش های با کیفیت تولید میکنند و تابلو فرش های آنها در بازار معروف بوده و همچنین دارای ارزش و قیمت بالایی هستند.
در این تابلو فرش ها معمولا نام تولید کننده در پایین فرش بافته میشود که اصطلاحا گفته میشود تابلو فرش مارک دار است. البته به این مارک نباید زیاد اطمینان کرد. چون هر تولید کننده متفرقه نیز میتواند نام تولید کننده معتبر را در تابلو فرش های خود ببافد. حتی بعد از بافت نیز با صرف هزینه اندک میتوان این مارک را به پایین تابلو فرش اضافه کرد.
محل بافت
برخی از فروشنده های تابلو فرش، محل بافت تابلو فرش دستباف را نیز جزو امتیازات تابلو فرش برمیشمارند. در صورتی که این مقاله را کامل خوانده باشید، به این مهم دست یافته اید که فاکتور های مهم در کیفیت تابلو فرش، طراحی، نوع نخ و رنگرزی نخ هستند و محل بافت تابلو فرش تاثیری در کیفیت آن ندارد و نمیتواند فاکتور مهمی در مشخصات تابلو فرش باشد.
تابلو فرش های تولید شده در سردرود و تبریز، عمدتا در شهرهای مختلف کردستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی بافته میشوند که میتوان گفت کیفیت بافت همه آنها یکسان است. در نهایت چون همه مراحل اعم از طراحی، رنگرزی و آماده کردن مصالح بافت تابلو فرش در تبریز و سردرود صورت گرفته، به آنها بافت تبریز و سردرود گفته میشود. پس محل بافت تابلو فرش نمیتواند امتیازی برای تابلو فرش و کیفیت آن باشد.
بافت معکوس و چرخشی
تابلو فرش ها اگر عرضی باشند به عرض و اگر طولی باشند به طول بافته میشوند. اگر تابلو فرش عرضی به طول و تابلو فرش طولی به عرض بافته شده باشد به آن بافت معکوس یا چرخشی تابلو فرش گفته میشود. این امر تاثیری در کیفیت بعد از بافت تابلو فرش ندارد و صرفا به دلیل خلاف عرف و بر خلاف معمول بودن آنها این اصطلاح برای آنها در مشخصات تابلو فرش به کار برده میشود.
اصطلاحات سایز تابلو فرش
تابلو فرش ها در سایز های مختلفی بافته میشوند. معمولا سایز ها برای حفظ تناسب، رایج و ثابت هستند.
از سایز های رایج میتوان این سایز ها را نام برد : 40 در 60 سانتیمتر. 50 در 70 سانتی متر. 60 در 80 سانتی متر. 90 در 60 سانتی متر. 100 در 70 سانتی متر. 120 در 80 سانتی متر. 150 در 100 سانتی متر. 120 در 180 سانتی متر و سایز 140 در 220 سانتی متر.
برای برخی از این سایز ها برای راحتی اصطلاحات خاصی به کار برده شده و در مشخصات تابلو فرش درج میشود. در اینجا برخی از آنها را آورده ایم : 10-14 : سایز 100 در 70 سانتی متر. ذرع و چارک : سایز 120 در 80 سانتی متر. ذرع و نیم یا زرنیم : سایز 100 در 150 سانتی متر. قالیچه : سایز 140 در 220 سانتی متر.
در آخر این نکته را نیز یادآور شویم که در کیفیت یکسان، قیمت تابلو فرش بر اساس سایز آن تعیین میشود.
کلام آخر
در این مقاله سعی کردیم تمام اصطلاحات تابلو فرش که در مشخصات تابلو فرش گفته میشوند را توضیح دهیم. همچنین فاکتور های مهم در کیفیت تابلو فرش و نکات لازم برای خرید تابلو فرش که باید آنها را بدانید تا خرید راحت و با اطمینانی را تجربه کنید، را توضیح دادیم. در فضای مجازی کمتر به این نکات و اصطلاحات پرداخته شده و همیشه این سوالات برای خریداران تابلو فرش و مشتریان آرازفرش پیش می‌آید که سعی کردیم همه آنها را در این مقاله بیاوریم. اگر سوال و یا نظری دارید خوشحال میشویم آن را در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.