فرش و تابلو فرش دستباف در تمام دنیا با نام ایران شناخته می‌شود. هنر-صنعت فرش ایران که تا چند سال اخیر طبق آمارها، حدود 2 میلیون بافنده و بیش از 5 میلیون نفر سایر حرفه ها در آن اشتغال داشته و کسب درآمد می کردند، نقش به سزایی در اشتغال‌زایی، ارز آوری و امنیت اجتماعی کشور داشت اما در چند سال گذشته به دلیل تحریم‌ها صادرات آن با مشکلاتی روبه رو شده است. در این گزارش علل و عواقب کاهش صادرات تابلو فرش و فرش دستباف را بررسی می‌کنیم.
بی توجهی مسئولین به هنر صنعت تابلو فرش و فرش دستباف
حمید کارگر، رئیس انجمن علمی فرش ایران از بی توجهی تمامی ارکان دولتی به هنر صنعت فرش و تابلو فرش دستباف و تحریم های داخلی و خارجی که صادرات این محصول ارز آور را کاهش داده است، انتقاد کرد.
به گفته وی؛ در دو سال اخیر و پیش از شیوع ویروس کرونا، صادرات فرش و تابلو فرش دستباف ایران، حدود یک هفتم کاهش داشته است. در افت صادرات و از دست دادن بازارهای جهانی رکورد زده ایم که به زودی نتایج این تنزل صادراتی در تولید و اشتغال نیز اثرات خود را نشان خواهد داد. از یک سو تورم داخلی، بالا رفتن هزینه‌های تولید و افزایش بهای مواد اولیه کار را بر تولیدکنندگان سخت کرده است و از سوی دیگر معیشت خانوارهای قالیباف دچار بحران شده است و در کنار این ها با کاهش صادرات، تجارت فرش نیز دچار رکود شده است.
آمار کاهش صادرات فرش
پیش از خروج آمریکا از برجام ؛ صادرات فرش روندی صعودی داشت به گونه‌ای که از ۲۹۰ میلیون دلار در پایان سال ۹۴ به ۳۵۹ میلیون دلار در پایان سال ۹۵ و ۴۲۶ میلیون دلار در پایان سال ۹۶ رسید. اما شوربختانه از سال ۹۷ این روند افزایشی جای خود را به روندی کاهشی داد چنان که در پایان سال ۹۷ تنها ۲۳۸ میلیون دلار فرش دستباف از کشورمان صادر شد. بنا بر آمار غیررسمی این عدد در پایان سال ۹۸ در حد ۶۰ میلیون دلار باقی ماند. مهمترین علل این کاهش صادراتی از یک سو تحریم‌های خارجی و از سوی دیگر خودتحریمی‌های داخلی میباشد.
براساس آمار مرکز ملی فرش ایران، آمریکا بزرگ‌ترین خریدار فرش ایران است و سال ۹۶، ۱۸۶۴۲۴۱ کیلو گرم فرش به ارزش ۱۲۵۶۴۲۳۲۸ دلار آمریکا صادر شده است که به گفته فرشته دستپاک رئیس مرکز ملی فرش ایران این رقم در سال ۹۸ به صفر رسیده است. آلمان در رتبه دوم خریدار فرش ایرانی قرار دارد.
میتوان گفت که تحریم‌های غیرمستقیم نیز بر اقتصاد فرش اثر گذاشته است. از جمله: افزایش ریسک و هزینه‌های صادرات، دشواری در نقل و انتقال ارز و مراودات بانکی، سیاست‌های نادرست داخلی و خودتحریمی‌ها؛ برای نمونه بالا بردن تعرفه واردات ابریشم و نیز دردسرهای گمرکی و مشکلات مربوط به بازگرداندن ارز که ربط مستقیمی به تحریم‌های خارجی ندارند. بی‌توجهی یا کم‌توجهی از سوی دولتمردان و فقدان برنامه جامع توسعه بازار در این صنعت و بی‌بهره ماندن از تسهیلات حمایتی را نمی‌توان به پای تحریم‌های خارجی نوشت.
اثرات تحریم بر کاهش صادرات تابلو فرش و فرش
بهرامی رئیس کمیسیون فرش دستباف، در رابطه با دلایل کاهش صادرات فرش و تابلو فرش در سال ۹۸ گفت: دولت آمریکا بعد از صنعت موشکی کشور، فرش دستباف را تحریم کرده است. وی افزود: بعد از تحریم آمریکا لازم بود دولت تمهیداتی را فراهم کند تا صادرات به کشور‌های دیگر انجام شود، اما متاسفانه بانک مرکزی دستور العملی را به نام رفع تعهدات ارزی را ابلاغ کرد که این دستورالعمل سد و دست انداز بلندی برای صادرات فرش شد. بهرامی بیان کرد: عدم حضور تجار خارجی در نمایشگاه‌های فرش و کاهش میل و رغبت بازرگانان به صادرات فرش با ابلاغ دستور العمل رفع تعهدات ارزی باعث کاهش صادرات فرش دستباف شده و روند کاهش صادرات تا امسال هم ادامه پیدا کرده است.
رئیس کمیسیون فرش دستباف، صنایع دستی و گردشگری اتاق تعاون ایران گفت: افرادی که از پشت دار قالی بلند می‌شوند به سراغ مشاغلی می‌روند که درآمد بیشتری داشته باشد. تسهیلاتی به قالیبافان پرداخت نمی‌شود بیمه آن‌ها نیز حذف شده است و به نوعی مسئولان با تصمیم‌هایی که گرفتند آسیب‌هایی که تحریم‌ها ایجاد کرده را بیشتر کردند و رقابای خارجی بازارهای جهانی را از کشور ما گرفته اند. وی بیان کرد: در سال‌های گذشته فرش ایران رتبه اول را در جهان داشت، اما سال گذشته به رتبه سوم نزول کردیم و امسال هم با روندی که وجود دارد به جایگاه پایین تری می‌رویم. وی افزود: کشور‌های پاکستان، مصر هند و ترکیه جایگاه بالاتری در تولید فرش در جهان نسبت به کشور ما پیدا کرده اند.
فرش، پرچم دار هنر ایرانی
بهرامی درباره راه حل برون رفت از این رکود در صادرات فرش دستباف گفت: دولت آمریکا فرش دستباف ایران را را تحریم کرد، زیرا فرش پرچم هنری ایران محسوب می‌شود و تولید فرش دستباف مکمل توسعه کشاورزی و دامپروری محسوب می‌شود. وی ادامه داد: در مقابل این تحریم دولت باید از تولید کنندگان از طریق بیمه، پرداخت تسهیلات کم بهره و حذف مالیات حمایت و راه صادرات را آسان می‌کرد.
بهرامی بیان کرد: ظرفیت تولید سالانه این کالای فاخر در کشور بیش از 6 میلیون متر مربع با اشتغال‌زایی چند میلیون نفر و ارز آوری میلیاردی است. به نوعی تنها صنعت بومی سازی کشور است که در افزایش درآمد خانوارهای روستایی و شهری و عشایری نیز بسیار مهم و مورد توجه است.
این مطلب را نیز بخوانید : همه چیز درباره تابلو فرش دستباف سردرود
با توجه به وجود زیر ساختهای کامل و وفور مواد اولیه، گنجینه‌های طرح و نقش و منابع انسانی ماهر، برند ملی و جهانی و سرمایه کم برای راه‌اندازی کسب و کار این مزیت نسبی وجود دارد که میلیون‌ها نفر به این صنعت اشتغال داشته باشند. متاسفانه به دلایل موانع حاصل از تحریم و تشدید اثرات این تحریم ها توسط تصمیمات خلق‌الساعه برخی مسئولان داخلی شاهد تعطیلی کارگاههای تولیدی و کاهش شدید صادرات به 10 درصد سنوات گذشته هستیم.
قوانین داخلی مسبب کاهش صادرات تابلو فرش و فرش
در این اوضاع و احوال بسیار سخت ، در سال “جهش تولید ” انتظار می رفت که مسئولان تصمیم گیر برای حیات این هنر صنعت ملی اقدام حمایتی بنمایند. اما شاهد هستیم که علاوه بر اینکه در موضوعات بیمه قالیبافان ، مالیات ، گمرک ، تسهیلات کم بهره ، تبلیغات داخلی ، اقدامی صورت نگرفت بلکه با مصوباتی همچون پیمان سپاری تیر خلاص را به پیکر این صنعت زدند و باعث شدند صادرات فرش ایران در سال 98 به 70 میلیون دلار ( 15 درصد سنوات قبل ) کاهش پیدا کند. که با ادامه این روند و نگاه های ضد تولیدی یقیناً در سال 99 شاید این صادرات حداقلی هم نخواهیم بود و رتبه و جایگاه فرش ایران به پایین ترین میزان خود در طول تاریخ خواهد رسید .
بهرامی بیان کرد: بانک مرکزی با مصوبه تعهدات ارزی راه صادرات را بسته است و اگر صادراتی رخ ندهد، تولیدی هم نداریم. وی گفت: در حال حاضر بیش از نیمی از کارگاههای تولید فرش تعطیل شده اند. همان گونه که دولت از صنایع خودرو حمایت کرد می‌تواند از کارگاههای فرش هم حمایت کند. وی افزود: از سال ۹۳ هیچ قالیبافی بیمه نمی‌شود و کسانی که بیمه بودند بیمه آن‌ها حذف شده است که تمام این اقدامات ضد تولید است.
اثرات ویروس کرونا بر صنعت فرش و تابلو فرش
وی ادامه داد: در سال ۹۹ با شیوع کرونا بیشتر کارگاههای فرش تعطیل شدند و نمایشگاه‌های فرش هم برگزار نشد. قیمت مواد اولیه به خصوص ابریشم و پشم به شدت افزایش پیدا کرده است و فرش و تابلو فرش های تولید شده نیز خریداری ندارد و پیش بینی می‌کنیم بدترین سال را در بازار فرش داشته باشیم. بهرامی گفت: تولید فرش به گونه‌ای نیست که اگر کارگاهی تعطیل شود به آسانی بتوانیم دوباره آن را راه اندازی کنیم و اگر دار قالی از خانه‌ها جمع شود راه اندازی مجدد آن تقریبا محال است.
با توجه به موضوع ویروس کرونا که هم بازارهای داخلی و هم خارجی را تحت تاثیر قرار داده است انتظار داشتیم که دولت برای خسارت های وارده به کارگاه ها و فروشگاه ها تعطیل شده تمهیدات حمایتی را در دستور کار قرار دهد. اما این حداقل‌ها نیز انجام نگرفت و با توجه به کاهش فروش داخلی و تقریباً قطع صادرات فرش دستباف ، و افزایش قیمت مواد اولیه مورد نیاز جهت راه اندازی کارگاههای فرش دستباف پیش بینی می شود سال 99 سال نابودی این تنها هنر صنعت فاخر که برند جهانی را با خود یدک می‌کشد، باشد.
گناه بی‌کاری بافندگان و تعطیلی کارگاه های تولیدی ، تعطیلی فروشگاههای فرش دستباف داخلی و عدم سرمایه گذاری صادر کنندگان همه و همه بر گردن مسئولانی است که صدای این جهاد گران تولیدی را نشنیدند و حمایتی برای ماندگاری این ارزشمند ترین کالای تولیدی ایرانی ننمودند. بزودی چند میلیون نفر به جمعیت بیکاران کشور اضافه می‌شود که باید متذکر شد این افراد شغل و مهارت دیگری ندارند و ضربه سنگینی به بدنه کشاورزی و دامپروری وارد خواهد شد که جبران این خسارت‌ها غیر ممکن خواهد بود. پس تا دیر نشده باید تدبیری اندیشیده شود.