اولین و مهم ترین مواد اولیه برای بافت تابلو فرش، نخ آن است. نخ به رشته های بلند و باریکی گفته میشود که با ریسندگی و به هم تنیده شدن الیاف بدست می‌آید. در این مقاله به بررسی جنس نخ های استفاده شده در تابلو فرش میپردازیم.
الیاف
الیافی که برای ریسندگی و تولید نخ استفاده میشوند، به دو صورت طبیعی و مصنوعی وجود دارند.
الیاف طبیعی به الیافی گفته میشود که بصورت طبیعی در طبیعت وجود دارند و ساخته دست انسان نیستند. این الیاف نیز به دو صورت گیاهی و حیوانی در طبیعت وجود دارند. الیاف گیاهی از گیاهانی مانند پنبه، کتان، ذرت و… بدست می‌آیند. الیاف حیوانی نیز از پشم گوسفند، پیله ابریشم و… تهیه میشوند.
الیاف مصنوعی نیز به الیافی گفته میشود که در طبیعت وجود ندارند و توسط انسان ساخته میشوند و اکثرا مواد اولیه آنها از مواد شیمیایی است. الیافی مانند پلی استر، اکرلیک، سلولز و… از الیاف مصنوعی هستند.
ریسندگی و تولید نخ
به عمل تبدیل الیاف به نخ، ریسندگی می‌گویند. از هزاران سال پیش انسان به این موضوع پی برد که با کشش دادن دسته ای از الیاف و موازی کردن و تاب دادن آنها، میتوان آنها را در هم تنیده و رشته ای مقاوم را ساخت که منجر به تولید نخ میشود.
ریسندگی بر سه اصل کشش دادن و موازی کردن، تاب دادن، پیچیدن استوار است.
صنعت ریسندگی از اولین صنایعی است که انسان آنرا کشف کرده است. در ابتدا با استفاده از یک دوک، تعداد بی نهایت از الیاف به هم تابیده شده و نخ تولید شد. این روش تا مدت ها ادامه داشت تا اینکه در قرن 14 میلادی، در اروپا و هند اولین قدم ها برای ریسندگی ماشینی برداشته شد و نوع پیشرفته آن اختراع شد. در قرن 16 چرخ های جدید ریسندگی ساخته شدند و در نهایت در قرن 18 ، ماشین ریسندگی اختراع شد و ساز و کار تولید نخ را به کلی دگرگون کرد. اختراع و به کارگیری ماشین آلات ریسندگی باعث افزایش سرعت تولید نخ و کاهش هزینه تولید و افزایش کیفیت نخ شد.
انواع نخ
نخ پشمی
نخها در جنس های مختلفی تولید میشوند. نخ پشمی نوعی از نخ طبیعی با الیاف حیوانی است. نخهای پشمی از الیاف تهیه شده از پشم گوسفند تولید میشوند و دارای استحکام بالا و ضخامت زیاد هستند. از این نخ ها برای تولید پارچه های کلفت استفاده میشود و همچنین در بافت فرش و تابلو فرش دستباف نیز کاربرد فراوانی دارند. این نخ ها در کیفیت های مختلفی تولید میشوند. عوامل مختلفی مانند نژاد گوسفند، زمان چیده شدن پشم و نحوه نخ ریسی در کیفیت نخ پشم تاثیر گذارند. مقاومت الیاف پشم در برابر عوامل خارجی بسیار بالا بوده و در مقایسه با الیاف گیاهی مقاوم تر هستند. رنگ پذیری نخ های پشمی بسیار خوب بوده و به همین دلیل برای استفاده در تابلو فرش بسیار مناسب هستند.
نخ کرک
کرک در اصطلاح به پشم های نرمی گفته میشود که روی بدن گوسفند، بز و شتر می‌روید و به هنگام شانه کردن بدن این حیوانات بین دندانه های شانه گیر میکند. نخ کرک کیفیت پایینی نسبت به نخ پشمی دارد. قالیچه ها و فرش های دستباف موجود در بازار به غلط به قالیچه های کرکی معروف هستند. اما میتوان گفت که نخ لازم برای این تعداد فرش و قالیچه نمیتواند از نخ هایی که بدین طریق سخت بدست می‌آیند، تولید شده باشد. بلکه این فرش ها با استفاده از پشم های ظریف تری مانند نخ پشمی و مرینوس بافته شده اند.
نخ پنبه
نخ پنبه از الیاف طبیعی گیاهی که از دانه گیاه پنبه بدست می‌آید تولید میشود. پس از برداشت پنبه، پنبه ها تمیز شده و رنگ میشوند و پس از ریسندگی به نخ پنبه تبدیل میشوند. از نخ پنبه در خیاطی برای کوک زدن و رویه کاری لباس ها استفاده می‌کنند. الیاف و نخ های پنبه ای در قالی بافی و تولید چله فرش و تابلو فرش نیز استفاده میشوند.
نخ ابریشم
الیاف نخ ابریشم از پیله کرم ابریشم تهیه میشوند. این نوع الیاف از الیاف طبیعی حیوانی محسوب میشوند. نخ ابریشم و چله ابریشمی که در تابلوفرش استفاده میشود از نوع طبیعی میباشد. نخ ابریشم بصورت مصنوعی نیز با ترکیب پلی استر تولید میشود. نوع مصنوعی آن بدلیل کیفیت و دوام خیلی پایین تری که دارد برای استفاده در فرش و تابلو فرش مناسب نیستند. قیمت ابریشم طبیعی حدود 10 تا 12 برابر ابریشم مصنوعی است. از نخ ابریشم در چله تابلوفرش و فرش ها استفاده میشود. همچنین از ابریشم بافت برای براقیت و درخشندگی طرح و نقش (مانند فرش های گل ابریشم و قسمت های روشن طرح تابلو فرش) استفاده میشود.
نخ های ابریشمی در سایز ها و ضخامت های مختلف برای کاربردهای مختلف تولید میشوند. از ابریشم های نازک در بافت تابلو فرش، گلدوزی و دوخت پارچه استفاده میشود. ابریشم های با ضخامت متوسط برای چله فرش و تابلو فرش و ابریشم های کلفت نیز برای بافت فرش های درشت بافت و گلیم استفاده میشوند.
نخ های مصنوعی
همانطور که از نام آن پیداست، نخ های مصنوعی از الیاف مصنوعی تولید میشوند. پلی استر، اکرلیک، سلولز و … از نخ های مصنوعی پرکاربرد هستند. این نخ ها کاربردهای فراوانی در صنعت نساجی دارند. در تولید پارچه، تولید لباس، تولید لحاف و تشک، تولید مبل، روکش و… از نخ های مصنوعی استفاده میشود. از پلی استر و اکرلیک نیز برای تولید تابلو فرش ماشینی استفاده میشود.
نخ تابلو فرش
در بافت و تولید تابلو فرش دستباف از چند نوع نخ استفاده میشود. در بافت پود تابلو فرش از نخ پشمی (و مقدار کمی ابریشم) و در چله تابلوفرش از ابریشم یا پنبه استفاده میشود. اکثر تابلو فرش های تولید شده در تبریز چله هایی از جنس ابریشم دارند. نخ پشمی استفاده شده در پود تابلو فرش نیز چند نوع میباشد که در ادامه آن را بررسی میکنیم.
نخ بافت تابلو فرش، نخ پشمی
همانطور که در قسمت انواع نخ توضیح دادیم، نخ پشمی نوعی از نخ طبیعی است که از الیاف حیوانی پشم گوسفند تهیه میشود. نخ های پشمی بیشترین کاربرد را در بافت فرش و تابلو فرش دستباف دارند. این نخ ها در کیفیت های مختلف با نمره های مختلف تولید میشوند.
نخ آذر برف تبریز، نخ آذر سبز تبریز و نخ پردیس تبریز از معروف ترین و با کیفیت ترین نخ های تولید شده در تبریز هستند که اکثر تابلو فرش های سردرود و تبریز با این نخ ها تولید میشوند. نام این نخ ها بر اساس نام کارخانه آنها نام گذاری شده است. هر کارخانه نیز در نمره های مختلفی نخ تولید میکند. اکثرا نخ آذربرف تبریز دارای نمره 20 بوده و نخ پردیس تبریز و نخ آذرسبز تبریز دارای نمره 17 هستند.
نمره نخ عبارت است از نسبت واحد طول به واحد وزن، یعنی طول یک واحد از وزن نخ. در واقع نمره ی نخ بر اساس ضخامت آن تعیین میشود اما نخ نمره 20 کیفیت بهتری نسبت به نخ نمره 17 دارد. اما این تفاوت کیفیت نخ، تاثیر زیادی در کیفیت تابلو فرش بافته شده ندارد و فاکتور های مهم در کیفیت تابلو فرش، کیفیت طراحی و کیفیت رنگرزی نخ های آن است. هر چه کیفیت و دقت رنگرزی بالا باشد و رنگ نخ ها به رنگ اصلی نزدیک تر باشد، تابلو فرش بافته شده نیز خوش آب و رنگ، چشم نواز و با کیفیت خواهد بود.
در مطلبی جداگانه به بررسی عوامل تاثیرگذار در کیفیت تابلو فرش پرداخته ایم که میتوانید آن را مطالعه کنید :
—> اصطلاحات رایج تابلو فرش و عوامل تاثیر گذار بر کیفیت تابلو فرش
نخ مرینوس
مرینوس نوعی از الیاف حیوانی است که از پشم گوسفندی به همین نام تهیه میشود. گوسفد مرینوس نوعی نژاد گوسفندی با ارزش است که نژاد آن از کشور اسپانیا سرچشمه گرفته است و به مرور زمان به تمام نقاط جهان صادر شده است. پشم گوسفند مرینوس و نخ تولید شده از آن به عنوان بهترین و نرم ترین پشم گوسفندی شناخته میشود. پشم گوسفند مرینوس نسبتا کوتاه بوده و با طول حدود 25 تا 125 میلی متر و قطر حدود 16 تا 24 میکرون میباشد.
این نخ به دلیل پرزهای بسیار نرم، ظرافت و استحکام بالا، رنگ پذیری خوب و پرزدهی کمتر از با ارزش ترین و گران ترین نخ های کاربردی است. به دلیل خصوصیاتی که گفته شد، نخ مرینوس یکی از بهترین نخ های مورد استفاده در بافت فرش و تابلو فرش میباشد.
نخ کره
نخ کره ای نیز یکی از انواع نخ هایی است که برای بافت تابلو فرش دستباف استفاده میشود. همانطور که از نام آن پیداست، نخ کره در کشور کره جنوبی تولید میشود. این نخ از کیفیت بالا، رنگ پذیری بهتر و نرمی بسیار بالایی برخوردار است. قیمت این نخ حدود 2 تا 3 برابر نخ تبریز و ایران بوده و در نتیجه تابلو فرش بافته شده با آن نیز کیفیت بالایی خواهد داشت.
همواره باید دقت کنید که فقط جنس نخ نمیتواند تعیین کننده کیفیت تابلوفرش باشد. از فاکتورهای مهم در کیفیت تابلو فرش، کیفیت رنگرزی نخ های آن است. برای مثال ممکن است در یک تابلو فرش نخ کره به کار رفته باشد ولی رنگرزی آن با کیفیت پایین انجام شده باشد؛ در نهایت کیفیت و وضوح تابلوفرش پایین بوده و خوش رنگ نخواهد بود. در مقابل ممکن است یک تابلو فرش با نخ کیفیت متوسط بافته شده باشد اما رنگرزی آن با کیفیت و دقت بالا انجام شده باشد که در این حالت تابلو فرش نهایی خوش رنگ و لعاب بوده و از کیفیت بالایی برخوردار خواهد بود.
نخ ابریشم
همانطور که گفته شد، نخ ابریشم از الیاف حیوانی پیله ابریشم تهیه و تولید میشود. الیاف ابریشم در قطر یکسان، مستحکم تر و با دوام تر از الیاف پشمی هستند. همچنین نخ ابریشمی دارای قیمت گران تر نسبت به نخ پشمی است. قیمت چله ابریشم حدود 13 برابر نخ پشمی و قیمت ابریشم بافت حدود 10 برابر نخ پشمی است.
در تار و چله اکثر تابلو فرش های دستباف از چله ابریشمی استفاده میشود. همچنین در بافت پود تابلو فرش نیز برای براقیت و درخشندگی تابلو فرش و بیشتر کردن زیبایی آن از ابریشم بافت استفاده میشود. ابریشم بافت بیشتر در قسمت های سفید و رنگ روشن تابلو فرش استفاده میشود.
همچنین از نخ ابریشم برای بافت فرش ها و تابلو فرش های تمام ابریشم نیز استفاده میشود. بافت فرش و تابلو فرش تمام ابریشم کاری بسیار ظریف و پر زحمت است. به همین دلیل، فرش ها و تابلو فرش های تمام ابریشم دارای قیمت بسیار بالایی هستند و ارزش زیادی دارند.
جنس تار و پود و خاب تابلو فرش دستباف
یک تابلو فرش با استفاده از چندین نوع نخ ساخته و بافته شده است که هر کدام از آنها ویژگی منحصر به فرد خود را دارد. ساختار تابلو فرش از نخ تار، نخ پود و نخ خاب تشکیل شده است.
جنس تار تابلو فرش
در تابلو فرش، نخ های عمودی وجود دارند که روی دار تابلو فرش چله کشی شده اند و گره ها به دور این نخ ها پیچیده شده و بافته میشوند. به این نخ های عمودی، نخ تار یا نخ چله گفته میشود.
جنس تار تابلو فرش اکثرا از جنس ابریشم میباشد. به تابلو فرش هایی که جنس تار آنها از ابریشم است، تابلو فرش چله ابریشم گفته میشود. تابلو فرش ها با چله پنبه نیز بافته میشوند که ارزش کمتری نسبت به تابلو فرش های چله ابریشم دارند.
جنس پود تابلو فرش
یکی دیگر از از نخ هایی که در بافت تابلو فرش استفاده میشود، نخ پود است. نخ پود همان نخی است که پس از بافت هر ردیف (رج) از فرش، بصورت افقی بین تارهای زیر و رو قرار گرفته و با دفه قالیبافی توسط بافنده روی گره ها کوبیده و خوابانده میشوند. نقش این پود ها در تابلو فرش، وصل کردن تار و پود تابلو فرش به هم، کیپ نگه داشتن گره ها و مستحکم کردن تابلو فرش است.
دو نوع نخ پود در بافت تابلو فرش استفاده میشود : پود ضخیم و پود نازک.
همانطور که از نام آنها پیداست، پود ضخیم ضخامت بیشتری دارد و از جنس پنبه میباشد. نوع پلی استر آن نیز در بازار وجود دارد که دارای کیفیت پایین تری است. نوع پنبه ای آن برای تابلو فرش دستباف توصیه میشود.
پود نازک نیز از جنس پلی استر بوده و دارای ضخامت خیلی کمتر با قطر حدود 0.5 تا 1 میلی متر است.
جنس خاب تابلو فرش
نخی که تابلو فرش با آن بافته میشود را نخ خاب تابلو فرش می‌گویند. این نخ ها همان نخ های رنگ شده هستند که توسط بافنده بافته میشوند و به وجود آورنده طرح و حجم تابلو فرش هستند.
جنس نخ خاب تابلو فرش پشم میباشد. در بافت برخی قسمت های تابلو فرش از ابریشم بافت نیز استفاده میشود.
نخ های پشمی توسط رنگرز طبق رنگ های هر تابلوفرش رنگرزی میشوند و برای بافت آن مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انتخاب بهترین نخ برای تابلو فرش
اگر مقاله را تا اینجا خوانده باشید، حتما متوجه شده اید که نخ های با کیفیت کدام نخ ها هستند. از لحاظ کیفی به ترتیب نخ کره، نخ مرینوس، نخ آذربرف و پردیس به ترتیب از کیفیت بالایی برخوردار هستند که میتوانند برای بافت تابلو فرش مورد استفاده قرار بگیرند. نخ های آذربرف و پردیس نیز از نوع مرینوس بوده و تنها در نمره نخ تفاوت دارند.
تشخیص نخ خوب در تابلو فرش بافته شده
تشخیص کیفیت نخ در تابلو فرش بافته شده کار آسانی نبوده و نیاز به تجربه و مهارت بسیار بالا دارد. چون تابلو فرشی که آماده و قاب شده است، پرداخت زنی آن انجام شده و تنها چند میلیمتر نخ کوتاه در تابلوفرش مانده است که باعث میشود نتوان نوع نخ آن را به راحتی تشخیص داد. تا حدودی میتوان با لمس فرش و دست کشیدن روی آن، میزان نرمی نخ ها را تشخیص داد. هر چه نخ نرم تر باشد، کیفیت آن بالاتر است.
چون تشخیص جنس و کیفیت نخ راحت نیست، شما باید در خرید تابلو فرش به کیفیت رنگ نخ ها و کیفیت طراحی جزئیات طرح تابلوفرش دقت کنید.
کلام آخر
در این مقاله جنس نخ های به کار رفته در تابلو فرش را بررسی کردیم. نخ های مختلفی در تابلو فرش به کار برده میشوند که هر کدام از آنها نیز جنس ها و کیفیت های مختلفی دارند که همه آن ها را در این مقاله توضیح دادیم.
هر سوالی درباره نخ تابلو فرش و جنس و کیفیت های مختلف آن داشتید، میتوانید در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.